Дебиторлық берешек (ДЗ) – бұл тауар немесе қызмет үшін контрагенттерден алынған, бірақ әлі төленбеген ақша. Егер контрагент ұзақ уақыт бойы қарызын өтемесе, ДЗ-ны есептен шығару мәселесі туындайды. Бұл жағдайда не істеу керек?
Нормативтік актілерге сүйенсек, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (ҚР АК) мен Салық кодексі (ҚР СК) талап қою мерзімін 3 жыл деп белгілейді. Алайда, кейбір жағдайларда бұл мерзім өзгеруі мүмкін.
Талап қою мерзімі борышкердің қарызды мойындайтын кез келген әрекетімен үзіледі. Мысалы:
- салыстыру актісіне қол қою;
- наразылықтарды жолдау;
- қарыздың ішінара төленуі;
- дебиторлық берешекті өтеу туралы сұрауларға жазбаша жауап беру.
Егер соңғы 3 жыл ішінде мұндай әрекеттер орын алмаса, ДЗ күмәнді деп танылады және оны шегерімге жатқызуға болады.
Күмәнді талаптар тауарларды өткізуден бұрын танылған кіріс мөлшерінде шегерімге жатады. Егер сатушы ҚҚС төлеуші болса, ол мына жағдайларда салық салынатын айналым мөлшерін азайтуға құқылы:
- ҚҚС сомасы күмәнді талаптың туындауына байланысты есепке алынған салықтық кезең басталғаннан кейін 3 жыл өткен соң;
- Әділет органдары банкрот деп танылған дебиторды БСН-нің Ұлттық тізілімінен алып тастау туралы шешім қабылдаған салықтық кезеңде.
Дебиторлық берешекті бухгалтерлік және салықтық есепте есептен шығару қажет. Бухгалтерлік есепте күмәнді талаптарды есептен шығару үшін екі әдіс бар:
- тікелей есептен шығару әдісі;
- резерв қалыптастыру әдісі.
Қай әдіс қолданылатыны компанияның Есеп саясатына бекітілуі тиіс.
Салықтық есепте ҚР СК 248-бабы 8-тармағына сәйкес, күмәнді деп танылған талаптар шегерімге жатады. Талап қою мерзімінің аяқталу күнін дұрыс белгілеу маңызды, себебі күмәнді ДЗ-ны шегерімге жатқызу танылған оқиға болған жылы жасалуы тиіс. ҚҚС-ты күмәнді талап бойынша түзету сол жылдың тиісті тоқсанында жүргізілуі керек.
Егер үмітсіз талапты есептен шығару мерзімін өткізіп алсаңыз, оны ағымдағы кезеңде түзету мүмкін болмайды, бұл өткен кезеңдерге есептілікті түзетуге әкеледі.
Күмәнді талаптарды шегерімге жатқызу мына шарттар орындалғанда жүзеге асырылады:
- талаптардың туындауын растайтын құжаттардың болуы;
- талаптардың шегерімге жатқызу сәтінде бухгалтерлік есепте көрсетілуі;
- салық төлеуші-дебитор банкрот деп танылған жағдайда.
ДЗ-ны ресми түрде есептен шығару үшін түгендеу жүргізу қажет:
- түгендеу комиссиясын құру;
- комиссия контрагент бойынша ақпарат жинайды;
- түгендеу нәтижелері бойынша анықтама дайындау;
- ДЗ-ны есептен шығару туралы бұйрық шығару.
Үмітсіз ДЗ-ны есептен шығару үшін келесі бухгалтерлік жазбалар қолданылады:
- Күмәнді талапты есептен шығару: Дт 1290 «Күмәнді талаптар бойынша резерв», Кт 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық берешегі»;
- Бұрын есептелген ҚҚС-ты түзету: Дт 1210, Кт 3130.