Кәсіпкерлікке ұмтылыс тек ересектерге ғана тән емес, 18 жасқа толмаған кәмелетке толмағандар да өз бизнесін ашуды армандайды. Қазақстанда кәмелетке толмағандардың жеке кәсіпкерлік (ЖК) ашуына заңнамалық тұрғыдан рұқсат етілген бе? Бұл сұраққа жауап берейік.
Кәмелетке толмағандардың ЖК ашуын реттейтін заңдар
Қазақстанда кәмелетке толмағандардың ЖК ашуын реттейтін негізгі құжаттар:
- ҚР Кәсіпкерлік кодексі;
- ҚР Азаматтық кодексі;
- ҚР Салық кодексі.
Жеке кәсіпкерлік дегеніміз не?
ҚР Кәсіпкерлік кодексінің 30-бабына сәйкес, жеке кәсіпкерлік – ҚР азаматтарының және қандастардың дербес, бастамашылық қызметі. Бұл қызмет таза табыс алуға бағытталған, жеке тұлғалардың өз мүлкіне негізделген және олардың тәуекелі мен мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады.
Кәмелетке толмағандардың ЖК ашу тәртібі
Жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеу үшін кәмелетке толмағандар салық органына немесе «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясына (ХҚКО немесе Egov.kz порталы) мына құжаттарды тапсырады:
- салықтық өтініш;
- ЖК орналасқан жерін растайтын құжат.
Егер өтініш беруші кәмелетке толмаған болса, заңды өкілдердің келісімі қоса берілуі тиіс. Егер келісім болмаса немесе тек біреуінің келісімі болса, онда мына құжаттардың бірі ұсынылады:
- кәмелетке толмағанның некеге тұрғаны туралы куәлігінің көшірмесі;
- қамқоршылық және қорғаншылық органының шешімі;
- соттың кәмелетке толмағанды толық әрекетке қабілетті деп тану туралы шешімі.
Кәмелетке толмағанның әрекетке қабілеттілігі
Кәмелетке толмағанның әрекетке қабілеттілігі ҚР Азаматтық кодексінің 17-бабымен реттеледі. 18 жасқа толғанда азаматтық әрекетке қабілеттілік толық көлемде пайда болады. 14 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың әрекетке қабілеттілігі шектелген, олар тек ұсақ-түйек тұрмыстық мәмілелерді жасай алады.
14-тен 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар заңды өкілдерінің келісімімен мәмілелер жасай алады. ҚР АК 22-бабына сәйкес, олар өздері жасаған мәмілелері үшін жауап береді.
Эмансипация: толық әрекетке қабілеттілік алу
Кәмелетке толмағанды толық әрекетке қабілетті деп тану (эмансипация) ҚР АК 22-1-бабымен реттеледі. Эмансипация 16 жастан бастап мүмкін, егер кәмелетке толмаған еңбек шарты бойынша жұмыс істеп жүрсе немесе заңды өкілдерінің келісімімен кәсіпкерлік қызметпен айналысса.
Эмансипацияның мақсаты – кәмелетке толмағанның әр мәміле жасаған сайын заңды өкілдердің келісімін алу қажеттілігінен босату.
Эмансипация рәсімі
Эмансипация рәсімі қамқоршылық органының шешімімен немесе сот шешімімен жүзеге асырылады. Эмансипацияланған кәмелетке толмаған азаматтық құқықтарға ие болады, бірақ заң актілерінде жастық шектеуі белгіленген құқықтар мен міндеттерді орындау міндетті емес.
Толық әрекетке қабілеттілікті алу жолдары
Кәмелетке толмаған толық әрекетке қабілеттілікті алу үшін мына жолдарды таңдауы мүмкін:
- заңды өкілдерінің келісімін алу;
- еңбек шарты бойынша жұмысқа орналасу;
- қамқоршылық және қорғаншылық органына жүгіну;
- сотқа толық әрекетке қабілетті деп тану туралы өтініш беру.
Эмансипация қайтымсыз акт болып табылады, оны жою мүмкін емес.
Некеге тұру арқылы толық әрекетке қабілеттілік алу
Кәмелетке толмаған некеге тұрған кезде толық әрекетке қабілеттілікке ие болады. Некелік жасты төмендету туралы өтініш некеге тұрғысы келетіндер немесе олардың ата-анасы мен қамқоршылары тарапынан берілуі мүмкін.
Кәмелетке толмаған толық әрекетке қабілеттілікті алғаннан кейін, өз атына ЖК тіркеуге құқылы. Алайда, кейде аумақтық салық органдары кәмелетке толмағанның қолында толық әрекетке қабілеттілігін растайтын құжаты болса да, ЖК тіркеуден бас тартады. Мұндай жағдайда жоғары тұрған органға шағымдану қажет.