Айналым қаражаты жеткіліксіз болған жағдайда ТОО банк несиесін ала алады немесе құрылтайшы көмектесе алады. Құрылтайшы ТОО-ның шотына ақшаны қайтарылатын қарыз түрінде немесе қайтарылмайтын қарыз (қаржылай көмек) түрінде енгізе алады. Екі жағдайда да айналым қаражатын толықтыру қандай құжаттармен рәсімделеді? Қандай салықтық міндеттемелер туындайды?
ГК ҚР және СК ҚР-ға жүгінейік.
ҚР АК 715-бабының 1-тармағына сәйкес қарыз шарты бойынша бір тарап (қарыз беруші) екінші тарапқа (қарыз алушыға) ақша немесе тектік белгілерімен анықталған заттарды береді, ал қарыз алушы сол ақша сомасын немесе дәл сондай тектегі және сападағы заттарды уақытылы қайтаруға міндеттенеді.
Қазақстан заңнамасында заңды тұлғаның өз құрылтайшыларынан қарыз алуына тыйым салынбаған.
ҚР АК 718-бабына сәйкес, ақша қаражатын пайдаланғаны үшін тараптар қарыз шартымен көзделген тәртіппен және мерзімде қарыз алушы төлейтін сыйақыны белгілеуі мүмкін. Алайда құрылтайшыға қарыз үшін сыйақы төлеу кезінде ТОО-да салық агенті ретінде төлем көзінен ЖТС ұстау міндеті туындайды. Сондықтан тәжірибеде мұндай шарттар көбіне пайызсыз ресімделеді.
МСФО (IAS) 39 «Қаржы құралдары: мойындау және бағалау» стандартына сәйкес компания пайызсыз қарыз бойынша міндеттемені болашақ ақша ағындарының ағымдағы құнымен тануы керек, олар:
- тиімді мөлшерлеме бойынша;
- екінші деңгейлі банктердің несиелері бойынша нарықтық пайыздық мөлшерлеме бойынша;
- ҚРҰБ қайта қаржыландыру мөлшерлемесі бойынша дисконтталады.
Бұл жағдайда бухгалтерлік есепте қайтарылатын міндеттеменің нақты сомасы мен баланстық құны арасындағы айырмашылық түрінде кіріс пайда болуы мүмкін. Алайда СК ҚР 225-бабы 2-тармағы 11) тармақшасына сәйкес, бұл кіріс жиынтық жылдық табысқа кіретін кіріс ретінде танылмайды.
Пайызсыз қарыз келесі бухгалтерлік жазбалармен рәсімделеді:
- қарыз шарты негізінде ТОО-ның айналым капиталы толықтырылды — Дт 1010,1030 Кт 3397
- құрылтайшы алдындағы берешек өтелді — Дт 3397 Кт 1010,1030
Осылайша, құрылтайшыдан пайызсыз қарыз шарты негізінде ақша алу ТОО да, құрылтайшы да салықтық міндеттемелер туындатпайды. Қарыз сомасы шартта көзделген мерзімде құрылтайшыға қайтарылуы тиіс.
Айналым қаражатын толықтырудың екінші тәсілі — қаржылай көмек көрсету. Құрылтайшылар ТОО-ның айналым капиталын өтеусіз толықтыра алады және бұл да ҚР азаматтық заңнамасында тыйым салынбаған.
Бірақ бір кемшілігі бар: бұл жағдайда компанияда өтеусіз алынған мүліктен кіріс пайда болады, ол СК ҚР 238-бабына және 226-бабы 1-тармағы 15) тармақшасына сәйкес тиісті салық кезеңінің жиынтық жылдық табысына қосылады.
Бухгалтерлік есепте ТОО-ның айналым қаражатын толықтыру және кірісті тану келесі жазбамен рәсімделеді: Дт 1010,1030 Кт 6220
Демек, құрылтайшыдан қаржылай көмек алған жағдайда компанияда өтеусіз алынған мүлік кірісін СГД-ға қосу бойынша салықтық міндеттемелер туындайды.
Айналым қаражатын толықтырудың үшінші тәсілі бар: ТОО-ның жарғылық капиталын ұлғайту. Бұл нұсқа салықтық міндеттемелер туындатпайды, өйткені СК ҚР 225-бабы 2-тармағы 1) тармақшасына сәйкес жарғылық капиталға жарна ретінде алынған мүлік кіріс болып саналмайды. Сондай-ақ, СК ҚР 372-бабы 5-тармағы 1) тармақшасына сәйкес, жарғылық капиталға жарна ретінде мүлікті беру тауар өткізу айналымы болып табылмайды.
Осылайша, құрылтайшы ТОО-ның айналым қаражатын толықтырудың нұсқасын өзі таңдай алады. Бірақ қарыз шарты ақша қаражатын қайтаруды көздейтінін ескеру керек. Егер құрылтайшы ТОО-ның ақшаны болашақта қайтаратынына сенбесе, онда қарыз шартын жасаспай, өтеусіз негізде қайтарылмайтын қаржылай көмек көрсету керек.