2023 жылдан бастап Қазақстанда жеке тұлғалардың банкроттық рәсімі енгізілді. Бұл рәсім «Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және банкроттығы туралы» Заңына сәйкес жүзеге асырылады, ол 2022 жылғы 30 желтоқсанда Мемлекет басшысы қол қойған. Қарызы бар азаматтар өзін банкрот деп тану үшін үш түрлі рәсімді пайдалана алады:
- соттан тыс банкроттық;
- сот арқылы банкроттық;
- төлем қабілеттілігін қалпына келтіру.
Бірақ, банкроттық рәсімі борышкер үшін теріс салдарларға да әкелуі мүмкін. Сондықтан, рәсімді бастамас бұрын, борышкер болашақта қарызды есептен шығарудың өзіне қандай шектеулер әкелетінін ескеруі тиіс.
Соттан тыс банкроттық рәсімі
Егер азаматтың қарызы тек банктер, микроқаржы ұйымдары немесе коллекторлық агенттіктер алдында болса, соттан тыс банкроттық рәсімін қолдануға болады. Бұл рәсімнің шарттары:
- қарыз сомасы 1 600 АЕК-тен аспауы тиіс (2025 жылы – 6 291 200 тг);
- қарыз 12 ай бойы өтелмеген болуы керек;
- борышкердің өндіріп алуға болатын мүлкі болмауы тиіс;
- қарыздар бойынша банкпен реттеу рәсімі жүргізілген болуы керек.
АӘК алушылар үшін ерекше шарт бар: олар қарыздың 12 ай бойы өтелмеуі туралы талапты сақтамауы мүмкін. 5 жылдан астам өтелмеген борышкерлер үшін мүліктің бар-жоғын тексеру және қарыз сомасына шектеу қойылмайды.
Соттан тыс банкроттық рәсімін қолдану үшін борышкер алдымен банк немесе микроқаржы ұйымында мерзімі өткен берешекті реттеу рәсімінен өтуі міндетті. Бұл рәсім туралы толық ақпаратты қаржылық реттеу агенттігінің «1459» call-орталығынан немесе Fingramota Online мобильді қосымшасынан алуға болады.
Борышкердің соттан тыс банкроттық рәсімін қолдануға мүмкіндік беретін критерийлер автоматты түрде тексеріледі. Өтінішті электронды түрде eGov.kz арқылы немесе ХҚКО-лар арқылы беруге болады.
Салдарлар
- 5 жыл бойы несие алуға тыйым (тек ломбардқа жүгіну мүмкін);
- қайталама банкроттық тек 7 жылдан кейін мүмкін;
- 3 жыл бойы жыл сайын қаржылық жағдайды мониторингілеу.
Сот арқылы банкроттық рәсімі
Егер жеке тұлғаның қарызы 1 600 АЕК-тен асса немесе қарыз тек банк не микроқаржы ұйымы алдында ғана емес, басқа кредиторлар алдында да болса, сот арқылы банкроттық рәсімі қолжетімді. Бұл рәсімде сот шешімі шығарылады, борышкердің мүлкі сауда-саттықта өткізіледі. Кредиторлар тізімі мен олардың кезектілігі жасалады, ал мүлікті сатудан түскен қаражат қарыздарды өтеуге жұмсалады.
Есептен шығаруға жатпайтын қарыздар:
- алименттер бойынша берешек;
- басқа адамның өмірі мен денсаулығына келтірілген залал;
- қылмыстық құқықбұзушылықтардан келтірілген залалды өтеу;
- сот шешімі бойынша өндірілетін бюджетке төлемдер.
Борышкердің жалғыз тұрғын үйі де сатылуы мүмкін, бірақ тек егер ол қарыз бойынша кепіл нысанасы болса. Әйтпесе, бұл рәсім аясында оған өндіріп алу қолданылмайды.
Салдарлар
- 5 жыл бойы несие алуға тыйым (тек ломбардқа жүгіну мүмкін);
- қайталама банкроттық тек 7 жылдан кейін мүмкін;
- 3 жыл бойы жыл сайын қаржылық жағдайды мониторингілеу.
Төлем қабілеттілігін қалпына келтіру рәсімі
Жеке тұлғаның банкроттығының ең жұмсақ нұсқасы – төлем қабілеттілігін қалпына келтіру рәсімі. Бұл рәсім тұрақты табыс болған жағдайда қарыздарды төлеуге (5 жылға дейін) соттан мерзімін ұзартуды көздейді.
Борышкер қаржы басқарушысымен бірге төлем қабілеттілігін қалпына келтірудің шынайы жоспарын әзірлейді, содан кейін бұл жоспар сотта бекітіледі. Рәсімді қолдану шарты: борышкердің барлық міндеттемелерінің мөлшері оның меншігіндегі мүліктің құнынан аспауы тиіс.
Төлем қабілеттілігін қалпына келтіру рәсімін қолданған борышкер ресми түрде «банкрот» мәртебесін алмайды, сондықтан оған несие алуға тыйым салу сияқты салдарлар қолданылмайды.
Егер сізге жеке тұлғаның банкроттығы мәселесі бойынша заңгердің кеңесі қажет болса, төмендегі форма арқылы өтінім қалдырыңыз, біздің мамандар сізбен хабарласады.