Ғимараттың күрделі жөндеуі: есепте қалай көрсету керек?
Компанияның балансында тұрған ғимараттар мезгіл-мезгіл жөндеуді қажет етеді. Кейде тек ағымдағы ғана емес, сонымен қатар күрделі жөндеу де қажет болады. Негізгі құралдарды жөндеуге жұмсалған шығындарды есепте қалай көрсету керек? Құрылыс-монтаж жұмыстарының (ҚМЖ) құны ғимараттың баланстық құнын арттыра ма? Талдап көрейік…
Күрделі және ағымдағы жөндеудің айырмашылығы
Ғимараттың күрделі жөндеуі ағымдағы жөндеуден несімен ерекшеленеді? ҚР заңнамасы күрделі және ағымдағы жөндеу ұғымдарына біржақты анықтама бермейді, олардың шекарасы шартты. Дегенмен, бухгалтерлік есеп тұрғысынан күрделі және ағымдағы жөндеудің айырмашылығы бар, бірақ ол да бағалау пікіріне байланысты.
Негізгі құралдардың есебі
Негізгі құралдардың есебі ХҚЕС 16 «Негізгі құралдар» стандартына сәйкес жүргізіледі. Анықтама бойынша, негізгі құралдар – бұл материалдық активтер, олар:
- өндіріс процесінде немесе тауарларды жеткізу мен қызметтер көрсету үшін, жалға беруде немесе әкімшілік мақсаттарда пайдалану үшін арналған;
- бір кезеңнен артық уақыт пайдалануға жоспарланған.
Негізгі құралдардың бастапқы құны
Негізгі құрал объектісінің бастапқы құны актив ретінде есепке тек мына шарттар орындалғанда ғана алынады:
- ұйым осы объектіге байланысты болашақта экономикалық пайда алады;
- объектінің бастапқы құнын сенімді бағалауға болады.
Күрделі жөндеу мен ағымдағы жөндеудің бухгалтерлік есебі
Негізгі құралдардың баланстық құнына күнделікті техникалық қызмет көрсету шығындары кірмейді, өйткені олар пайда мен шығын құрамында олардың туындауына қарай танылады. Оларға мыналар жатады:
- қызмет көрсетуші қызметкерлердің еңбекақысы;
- шығын материалдарын сатып алу;
- ұсақ жинақтаушы бөлшектерді сатып алу.
Күрделі жөндеу ағымдағыдан бухгалтерлік есепте несімен ерекшеленеді? Әдетте, күрделі жөндеу негізгі құралдардың жекелеген бөліктерін қалпына келтіруді білдіреді, олардың қызмет ету мерзімі бүкіл объектіге қарағанда қысқа болады. Бұл ретте толық тозған конструкциялар мен бөлшектер баламалы немесе неғұрлым берік әрі үнемді, объектінің пайдалану мүмкіндігін арттыратын бөлшектерге ауыстырылады.
Күрделі жөндеудің бухгалтерлік есебі
Негізгі құралдарға жасалған кейінгі күрделі салымдар тек пайдалану мерзімінің басында бағаланған болашақ экономикалық пайданың артуына әкелген жағдайда ғана бастапқы құнды арттырады. Экономикалық пайданың ықтималдығын алу бағасын компания мамандары кәсіби пікір негізінде жасайды. Басқа барлық шығындар олар жасалған кезең шығыстары ретінде танылады.
Ағымдағы жөндеу – ұсақ ақауларды жоюға бағытталады (бөлшектердің ішінара ауыстырылуы, жекелеген бөліктерді ұсақ жөндеу, «косметикалық жөндеу» және т.б.). Ол негізгі құралдарды жұмыс жағдайында ұстау үшін жүргізіледі.
Жөндеу шығындарының бухгалтерлік есебі
ХҚЕС бойынша негізгі құралдардың ағымдағы жөндеуіне байланысты барлық нақты шығындар олар жасалған кезеңде ағымдағы шығындар ретінде танылады. Ал негізгі құралдардың күрделі жөндеуіне байланысты шығындар объектінің құнын арттыруға жатқызылады. Бұл сома кейін негізгі құралдың пайдалы қызмет ету мерзімі ішінде амортизациялық аударымдар түрінде компания шығыстарына қосылады.
Жөндеу шығындарының шоттары
Бухгалтерлік есеп шоттар жоспарына сәйкес, жөндеу шығындарының есебі үшін 2930 «Аяқталмаған құрылыс» шоты пайдаланылады. Бұл шотта мына шығындар есепке алынады:
- негізгі құралдарды салуға байланысты;
- болашақта инвестициялық жылжымайтын мүлік ретінде пайдалануға жоспарланған объектіні салуға байланысты.
Негізгі құралдарды күрделі жөндеу мен жаңғырту шығындарын көрсету үшін 2933 шоты қолданылады. Операциялар мынадай жазбалармен рәсімделеді:
- жөндеу және жаңғырту кезінде материалдар пайдаланылды: ДТ 2933 КТ 1310;
- ғимаратты жөндеуге қатысқан қызметкерлердің еңбекақысы есептелді: ДТ 2933 КТ 3350;
- қызметкерлердің жалақысына салықтар мен әлеуметтік төлемдер есептелді: ДТ 2933 КТ ӘЖ, ӘС, МӘМС.
Материалдарды жөндеуге есептен шығару
Материалдарды жөндеуге есептен шығару үшін мына құжаттар рәсімделеді:
- жөндеу сметасы;
- жөндеу кезінде құрылыс материалдарын пайдалану ведомосы;
- құрылыс материалдарын есептен шығару актісі.
Акт нысаны ҚР ҚМ-нің 20.12.2012 ж. № 562 бұйрығымен бекітілген «Бастапқы есептік құжаттар нысандарын бекіту туралы» (З-6 нысаны, Бұйрыққа қосымша 30). Акт комиссия мүшелерімен қол қойылады және компания басшысымен бекітіледі.
Содан кейін ғимараттардың құнын күрделі жөндеу сомасына арттыру жөнінде жазба жасалады: ДТ 2410 (ғимарат) КТ 2933.
Күрделі жөндеу шығындарының салық есебі
Салық есебінде негізгі құралдар «бекітілген активтер» санатына жатады. ҚР СК 266-бабы 1-тармағы 1) тармақшасына сәйкес бекітілген активтерге негізгі құралдар, инвестициялар, материалдық емес және биологиялық активтер жатады, олар салық төлеушінің бухгалтерлік есебінде қабылданған және есепті немесе (немесе) болашақ кезеңдерде табыс алуға бағытталған қызметте пайдалануға арналған.
ҚР СК 272-бабына сәйкес кейінгі шығындар – бұл бекітілген активтерге қатысты пайдалану, жөндеу, реконструкция, жаңғырту, күтіп-ұстау, жою және басқа да шығындар, соның ішінде оларды уақытша пайдалануды тоқтата тұру кезеңіндегі шығындар.
Бұл ретте бухгалтерлік есепте бекітілген активтерге жататын активтердің баланстық құнын арттыруға жатқызылатын кейінгі шығындар тиісті актив түрінің құндық балансын (топ/ішкі топ) ұлғайтады.
Осылайша, салық есебінде ғимараттың күрделі жөндеу құны оның (бекітілген активтің) баланстық құнын арттырады.
Қорытынды
Ғимараттардың күрделі жөндеу шығындарының есебі – оңай емес тақырып. Бұдан бөлек, бұл сома кейін амортизациялық аударымдар арқылы КТС бойынша шегерімдерге әсер ететіндіктен, есептегі қателік айтарлықтай айыппұлға әкелуі мүмкін.