Қазақстанда жылжымайтын мүлікке меншік құқығы бар шетелдіктердің мәртебесі мен құқықтары туралы түсінік алу маңызды. Көп жағдайда, Қазақстан азаматтары азаматтығын өзгертіп, бірақ тұрғылықты жерін өзгертпейді. Сонымен қатар, шетелдіктер, әсіресе ТМД азаматтары, ҚР азаматтарынан мұраға жылжымайтын мүлік алады. Бірақ резидент емес шетелдіктер Қазақстанда жылжымайтын мүлікке иелік ете ала ма? Олардың салық міндеттемелері қандай? Түсініп көрейік.
Азаматтық және резиденттік ұғымы
1995 жылғы 19 маусымдағы №2337 «Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы» Заңының 2-бабына сәйкес, Қазақстан аумағындағы шетелдіктер:
- ҚР азаматы болып табылмайтын;
- басқа мемлекеттің азаматтығын дәлелдей алатын (мысалы, басқа елдің паспорты бар) адамдар.
Салықтық резиденттік ұғымы да бар. ҚР Салық кодексінің 217-бабы 1-тармағына сәйкес, ҚР резиденті болып табылады:
- Қазақстанда тұрақты болатын жеке тұлға (қатарынан 12 ай ішінде кемінде 183 күнтізбелік күн);
- Қазақстанда тұрақты тұрмайтын, бірақ өмірлік мүдделер орталығы осында орналасқан тұлға.
ҚР азаматтары, сондай-ақ ҚР азаматтығын алу туралы немесе тұрақты тұруға рұқсат алу туралы өтініш берген адамдар елде тұрған уақытына қарамастан резидент деп танылады. Ал резидент емес деп бір мемлекетте қызметін жүзеге асыратын, бірақ басқа елде тұрақты тіркелген және тұратын жеке тұлғалар танылады.
Сәйкесінше, жеке тұлғаның азамат/шетелдік және резидент/резидент емес мәртебесінің бірнеше комбинациясы болуы мүмкін:
- ҚР азаматы әрі резиденті;
- ҚР резиденті болып табылатын шетелдік;
- ҚР резиденті емес шетелдік.
Бұл салық салу мен құқықтар мен міндеттердің болуына тікелей әсер етеді.
Шетелдіктердің жылжымайтын мүлікке иелік етуі
1995 жылғы 19 маусымдағы №2337 Заңның 9-бабына сәйкес, ҚР-да тұрақты тұратын шетелдіктер тұрғын үй қатынастары саласында ҚР азаматтарымен тең құқықтарға және міндеттерге ие. Яғни, ықтиярхаты бар шетелдіктер Қазақстанда тұрғын үй және басқа да мүлікке меншік құқығына ие бола алады.
1997 жылғы 16 сәуірдегі №94 «Тұрғын үй қатынастары туралы» Заңының 2-бабының 24) және 28) тармақшаларына сәйкес:
- тұрғын үй – тұрақты тұруға арналған және пайдаланылатын, белгіленген нормалар мен ережелерге сай жеке тұрғын бірлігі;
- пәтер – көппәтерлі тұрғын үйдің бөлігі болып табылатын, тұрақты тұруға арналған және пайдаланылатын жеке тұрғын үй.
Уақытша болатын шетелдіктер халықаралық шарттар мен ҚР заңнамасы негізінде мүліктік құқықтарға ие бола алады. Алайда, резидент емес шетелдіктерде, әсіресе, мұраға немесе сыйға жылжымайтын мүлік алған кезде, кейбір мәселелер туындайды.
ҚР Азаматтық кодексінің 252-бабы 1-тармағына сәйкес, егер адамның меншігінде заңнамаға сәйкес оған тиесілі бола алмайтын мүлік болса, ол мүлікті меншік құқығы туған күннен бастап 1 жыл ішінде иеліктен шығару қажет. Бұл мерзім өтіп кетсе, мүлік сот шешімі бойынша мәжбүрлеп иеліктен шығарылады.
Салық тәуекелдері
Жылжымайтын мүлікке жатады:
- жер учаскелері;
- ғимараттар мен құрылыстар;
- көпжылдық екпелер және жермен тығыз байланысты өзге де мүлік.
Салық кодексінің 1-бабы 1-тармағына сәйкес, шетелдіктер де салық төлеуші болып табылады. Резидент емес шетелдіктер ҚР-дағы көздерден алынған табыстардан салық төлеуге міндетті. Сыйға немесе мұраға мүлік алу жағдайында – бұл жеке табыс салығы (ЖТС).
ЖТС төлеушілер – салық салу объектілері бар жеке тұлғалар. Резидент емес табыстарына ҚР аумағында орналасқан және мәмілесі мемлекеттік тіркеуге жататын мүлікті сату кезіндегі құн өсімінен түскен табыс жатады.
ЖТС сомасын резидент емес шетелдік салық кодексінің 317-бабы 3-тармағына, сондай-ақ 320 және 646-баптарындағы мөлшерлемелер бойынша есептеуі тиіс (жылжымайтын мүлікті сату кезіндегі құн өсімі бойынша – 15%). Егер салықтық жеңілдігі бар мемлекет азаматы болса, мөлшерлеме – 20%.
Салық мүліктің жалпы құнынан емес, құн өсімінен төленеді. Сатып алу бағасы нөлге тең болған жағдайда, кадастрлық құн алынады, ол нарықтық бағадан әлдеқайда төмен болуы мүмкін.
Декларацияны тапсыру мерзімі – келесі жылдың 15 қыркүйегіне дейін. Резидент емес жеке тұлға:
- ИИН алуы тиіс;
- ЖТС сомасын өзі есептейді;
- 270.00 нысанын келесі жылдың 15 қыркүйегіне дейін тапсырады;
- Салықты 25 қыркүйекке дейін төлейді.
Егер шетелдік резидент емес есепті кезең ішінде ҚР-дан кетсе, ол 270.00 нысанын ағымдағы салық кезеңінде тапсыра алады.
Қорытынды
Ықтиярхаты бар шетелдік Қазақстанда азаматтармен тең дәрежеде жылжымайтын мүлікке иелік ете алады. Ал резидент емес болса, мүлікті 1 жыл ішінде иеліктен шығарып, ЖТС есептеп, 270.00 нысанын тапсырып, салықты төлеуі тиіс.