Айыппұлды ұстау: есептеудің салдары мен екі тараптың қаржылық есептілігіндегі өзгерістер

Айыппұлды ұстау: есепте қалай көрсету керек?

Контрагенттер арасындағы қатынастарда бір тарап екінші тарапқа айыппұл санкцияларын қолдануға мәжбүр болуы мүмкін. Көбінесе айыппұл сомасы бөлек төлеммен емес, айыппұл салған компанияның берешегінен ұстап қалу арқылы жүзеге асырылады. Бұл жағдайда айыппұл салынған жеткізушіге төленуге тиіс сома азаяды. Контрагентке төленетін сомадан айыппұл сомасын ұстау фактісін екі тараптың да есебінде қалай көрсету керек?

ҚР Азаматтық кодексінің 293 және 294-баптарына сәйкес, айыппұл (өсімпұл, неустойка) – бұл заңнамамен немесе шартпен белгіленген ақша сомасы, борышкер міндеттемені орындамаған немесе тиісінше орындамаған жағдайда несие берушіге төлеуге міндетті. Несие берушіге залал келтірілгенін дәлелдеудің қажеті жоқ, тек міндеттемені орындау мерзімін өткізіп алу фактісін дәлелдеу жеткілікті.

Айыппұл туралы келісім жазбаша түрде жасалуы тиіс. Негізгі міндеттеме басқа түрде (ауызша) жасалса да, айыппұл туралы келісім үшін жазбаша форма міндетті. Әйтпесе, келісім жарамсыз деп танылады.

Айыппұл сомасын алу қандай бастапқы құжатпен ресімделеді? Айыппұл тауар, жұмыс немесе қызмет болып табылмайды, сондықтан оны орындалған жұмыстар актісімен ресімдеу дұрыс емес. Дегенмен, бастапқы құжат қажет. Компания оның нысанын өзі әзірлеуі керек.

2007 жылғы 28 ақпандағы №234 «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» Заңының 7-бабы 3-тармағына сәйкес, нысаны немесе талаптары бекітілмеген бастапқы құжаттарды дара кәсіпкерлер мен ұйымдар өздері әзірлейді. Мұндай нысандарда мынадай міндетті деректемелер болуы тиіс:

• құжаттың (нысанның) атауы;
• жасалған күні;
• құжат жасалған ұйымның атауы немесе ЖК-нің тегі, аты-жөні;
• операцияның немесе оқиғаның мазмұны;
• операцияның немесе оқиғаның өлшем бірліктері (сандық және құндық мәнде);
• операцияны (оқиғаны) орындауға және оның дұрыс ресімделуіне жауапты адамдардың лауазымы, тегі, аты-жөні, қолы;
• сәйкестендіру нөмірі.

Міндеттемені орындау мерзімін бұзу фактісі анықталғаннан кейін, сотқа дейінгі реттеу аясында тапсырыс беруші контрагентке талап қою жіберуі тиіс. Талапта міндеттемені орындау мерзімін бұзуды жою талабы көрсетіледі. Талаптың бекітілген үлгісі жоқ, ол еркін жазбаша түрде жасалады. Бірақ бұл құжат бухгалтерлік есеп мақсатында бастапқы құжат ретінде пайдаланылуы үшін, ол бастапқы құжаттарға қойылатын жоғарыдағы талаптарға сай болуы керек.

Тиісті түрде ресімделген және контрагент қабылдаған талап негізінде айыппұл төлеу міндеттемесін мойындау есебінде көрсетіледі. Бұл жағдайда стандартты есептеу әдісі қолданылады: мойындау күні – талап қабылданған күн.

Контрагенттердің есебінде айыппұлдар мынадай бухгалтерлік жазбалармен көрсетіледі: